POKA-YOKE’YE GİRİŞ

Rekabet koşulları ağır olduğu günümüzde işletmeler, bilgi, fikir, teşebbüs, emek, para, makine, malzeme gibi iş unsurlarını mümkün olduğunca israftan uzak etkin bir şekilde kullanmaları gerekmektedir. Özellikle de hiçbir değer yaratmadan kaynakları tüketen faaliyetler, yeniden işlenmeyi gerektiren hatalı ürünler, talep edilmeden üretilen ve sonuçta envanterde biriken üretim, gerçekten gerekli olmayan süreç aşamaları, çalışanların ve ürünlerin zorunlu olmadığı halde bir yerden başka bir yere nakledilmesi, önceki aşamalarda zamanında tamamlanmayan işlemler nedeniyle sonraki aşamalarda boş bekleyen çalışanlar ve müşterinin beklentilerini karşılamayan ürün ve hizmetler işletmelerin tüm üretim unsurlarından fayda sağlayabilmesi onların yalın değişime açık ileriyi görebilen olmalarına bağlıdır. Yalın düşünce, israfı değere dönüştürmeye yönelik çabalara anında geri bildirim sağlayarak, daha tatmin edici iş çıkarılmasının yolunu gösterir. Yani ana hedef her zaman için sıfır hatadır. Poka-yoke sistemi anlatılacağı üzere sıfır hatayı amaçlayan, geçirmesizliği sağlayan yalın düşüncenin altındaki bir kavramdır. Poka-yoke ve benzeri sıfır hatayı amaçlayan teknikleri kullanarak işletmeler, maliyetten önemli derecede faydalar sağlayarak rekabet piyasasında önemli avantajlar elde ederler. 

Poka-Yoke kavramı Japonya’da geliştirilmiştir. İlk defa 1986 yılında Shigeo Shingo tarafından açıklanmıştır. Poka-Yoke şu anlama gelmektedir:

Poka : Kaza ile herkesin yapabileceği hata (Görülmeyen tesadüfi hata)
Yoke : Korumak (Azaltma)

Bu tekniğin kullanılması ile tesadüfi hataların azaltılması, üretim sürecinde hatasız ürün üretimine yönelik koşulların gerçekleştirilmesi ve gelecekte oluşabilecek hataların 0 önlenmesi koşulu hedeflenir. Bu hedef sıfır hata "Zero Defect"tir. Sistemin temel prensibi imalat sırasında çıkabilecek kusurlu parça sayısını sıfıra indirerek maliyetleri düşürmekten ibarettir. Poka-Yoke proaktif  bir yaklaşım olup kusurlu parçaları doğuran nedenler işlemler uygulanmadan önce veya tam uygulanma anında elimine edilir. Bu bir bakıma paltoyu ıslandıktan sonra kurutmak yerine önce su geçirmez hale getirmek ve sonra kullanmak gibidir. Poka-Yoke sisteminde üç tip hareketin bir an gibi kısa bir zaman içinde yer alması söz konusudur:

• Hata nedenini önceden ortadan kaldırma,
• Hata nedenini ortaya çıkarsa anında teşhis etme,
• Hatalı bir işlem olursa derhal düzeltme.

      Bu faaliyetlerin kısa zamanda yer alabilmesi ileri düzeyde  teknolojilere dayanan mekanik ve elektronik cihazların kullanılması ile mümkündür. Eğer imalat prosessinde insangücü ağırlık taşıyorsa, personelin yeterince bilgi ve beceri ile donatılmasına dikkat edilir. Poka-Yoke sisteminde gözlem, teşhis, geri besleme (feedback) ve düzeltici karar aşamaları mevcuttur. Ancak Poka-Yoke sisteminde zaman en önemli unsur olup büyük ağırlık taşır. Tüm aşamalar bir an içinde gerçekleştiğinden kusurlu parçanın diğer işlem veya parçaları etkilemesi söz konusu olamaz. Bu nedenle Poka-Yoke ile sıfır kusurlu parça (zerodefects) amacını gerçekleştirme şansı daha yüksektir.

Kısaca:

• Poka-Yoke tekniğinin uygulanması çok gelişmiş bir kalite kültürünün sağlanmış olmasını gerektirmektedir,
• Müşteri için problemelere sebep olan spesifik hataların oluşumunun engellendiği bir tasarım operasyonudur.

       Belirlenen standartlar, kurallar dışına çıkıldığında hata yapma ve özürlü ürün üretme olasılığı artmaktadır. Önemli olan hataların tekrarını ve sonucunda özürlü ürünün oluşmasını önlemeyi amaçlayan, sürekli iyileştirilen sistemlerin kurulmasıdır. Insanların hata durumunda düşünceleri iki şekilde olabilir,

1. “Hatalar kaçınılmaz, insan hata yapar, bu hatalar ve sonucunda oluşan özürlü ürün enspeksiyonla bulunur” veya “en iyi enspektör olan müşteri bunu yakalar.”
2. “Hataların önlenebilir olduğu, bunlardan ders alarak önlemeye yönelik sistemlerle sıfır hatanın hedef alındığı” anlayışıdır.

Hataları önlemede yaklaşım türleri:

1. klasik yaklaşım

Hata olur,

Hatanın sonucunda , özürlü ürün ortaya çıkar,

Değişik yöntemlerle belirlenen özürlüler analiz edilir,

Sonuç hakkında hatanın olduğu yere bilgi iletiminde bulunulur,

Tekrarını önlemeye yönelik tedbirler alınır.

1. kaynağında kontrol

Hata olur,

Özüre dönüşmeden analiz edilir,

Analiz sonucuna göre önleyici tedbir alınır.

      Bir hataya neden olabilecek bir çok faktör vardır. Bunları bir bütün halinde çözmek oldukça zor, zaman alan ve maliyeti yüksek bir çalışmadır.

      Bu nedenle büyk hataları, bu faktörler çerçevesinde daha küçük bölümlere ayırarak Küçük Sıfır Hata yaklaşımı ile çözmek mümkündür. “Sıfır Hata”ya ulaşmanın üç ana unsurunu aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• Kaynağında Kontrol: Hataya neden olan faktörlerin kaynağında, hata olmadan ve özre dönüşmeden kontrol altına alınması.
• Poka-Yoke Enspeksiyonu: Hatanın olmasını engellemek ve özürlüyü bulabilmek için uygun Poka-Yoke yöntemleri ile 0 muayene.
• Önleyici Faaliyet: Hata durumunda tekrar önlemeye yönelik faaliyetlerde bulunmak ve tedbirleri almak.

Ne zaman kullanlmalı?

Hatalar ortaya çıktığında kullanılabilir ve hatalar ortaya çıktığında 0 kontrol gerektirir. Bu kontroler:

• Hammaddelerin ve bileşenlerin
• Üretim prosesinin başlangıcı

Hatanın ortaya çıkabileceği üretim noktalarında yapılır.

Poka-Yoke uygulamaları kullanım alanlarına göre:

• Önlemeye yönelik Poka-Yoke (önleme): Hata olmadan önce, uygun yöntemlerle hata olacağını farketmek ve hata olmadan önlemek.
• Bulmaya yönelik Poka-Yoke(bulma): Hata olduktan sonra hatanın farkına varıp veya özürlü ürünü bulup, devamını önlemek ve minimum özür ile sorunun önüne geçmek olarak tanımlanabilir.

Burada seçilecek Poka-Yoke türünün belirlenmesinde; Prosesin yapılabilirliği, maliyet ve uygulanabilirlik, unsurları dikkate alınır. Her iki Poka-Yoke türü (önleme, bulma) için uygulanacak Poka-Yoke fonksiyonları 3 grupta sınıflandırılır.

Önleme

Durdurma fonksiyonu: Hataya neden olacak faktörlerin belirlenip prosesin durdurulması.

Kontrol fonksiyonu: Hataya neden olacak parçaların, malzemelerin kontrolü ve ayrılması.

Alarm fonksiyonu: Hata durumunda, hata henüz özürlü ürüne dönüşmeden uyarının yapılması.

Bu fonksiyonlarla hatayı henüz olmadan veya özürlü ürüne dönüşmeden önce önlemek mümkündür.

Bulma

Durdurma fonksiyonu: Hata sonucu özürlülerin tespit edilip devamını önlemek için prosesin durdurulması.

Kontrol fonksiyonu: Uygun yöntemlerle özürlülerin belirlenmesi, ayrılması ve bir sonraki prosese gitmesinin önlenmesi.

Alarm fonksiyonu: Özürlü fark edildiğinde uyarıcı nitelikte sinyal verilmesi ve devamının önlenmesi.

Nasıl kullanılır?
Poka Yoke sisteminde otomatik sürekli kontrol sağlar. Eğer anormallikler ortaya çıkarsa sistemi geriye doğru incelemek ve harekete geçmek gerekir. Fakat prosesin tekrar başlayabilmesi için birisinin prosesi durdurması gerekir. Bundan sonra sistemin gelişimi incelenir.

Yararları
İstatistiksel kalite kontrol sistemlerinden farklı olarak ki bunlarda kontrol ve gerekli eylemin yapılması arasındaki süre oldukça uzundur. Poka yoke kusurları minimize eder bunu da kontrol ve eylemi seri olarak düşük maliyetli şekilde sağlar.